Pamiętali o świętej prapra…babce

Agata Combik

|

Gość Wrocławski 33/2018

publikacja 16.08.2018 00:00

Zamek w Brzegu jest pełen śladów słynnej księżnej. Dziś funkcjonuje tu Muzeum Piastów Śląskich, które w tym roku na nowo przypomina postać św. Jadwigi, dedykując jej wystawę, konkurs oraz wrześniową konferencję.

Dariusz Byczkowski i kopia rzeźby świętej. Dariusz Byczkowski i kopia rzeźby świętej.
Agata Combik /Foto Gość

Przez 17 lat byłem dyrektorem liceum, uczyłem języka polskiego oraz wiedzy o kulturze i wiem, że postać św. Jadwigi Śląskiej jest wciąż mało znana przez zwykłych ludzi – myli się ją choćby ze św. Jadwigą Królową, żoną Władysława Jagiełły, czy żoną Władysława Łokietka. Młodzież potrzebuje autorytetów, wzorców. Jadwiga – nazwana przez kogoś średniowieczną Matką Teresą z Kalkuty – świetnie się do tego nadaje – mówi Dariusz Byczkowski, dyrektor muzeum, którego misją jest m.in. promowanie dziedzictwa i wiedzy o śląskich Piastach.

Dobrze być jej krewnym

Miasto Brzeg, lokowane na prawie niemieckim przez jednego z wnuków Henryka Brodatego i Jadwigi, z zamkiem pozostającym przez wieki we władaniu ich potomków, może się czuć szczególnie związane z patronką Śląska. – Jej działalność społeczna promieniowała na całą tę krainę – dodaje dyrektor.

Wystawę poświęconą księżnej można już oglądać – choć zostanie we wrześniu uzupełniona o prace dzieci i młodzieży nadesłane na ogłoszony konkurs. W zamkowych komnatach znalazły się m.in. obrazy przedstawiające dramatyczne sceny z pól bitwy pod Legnicą, ze św. Jadwigą i Anną opłakującymi zmarłego Henryka Pobożnego. Zostały ukazane na współczesnym tryptyku autorstwa Janusza Myrny. Obok znajdują się powiększone repliki pieczęci książęcych dwu Henryków – Brodatego i Pobożnego, obraz św. Jadwigi i jej rzeźba wypożyczone z kościoła Świętego Krzyża.

Interesująca jest kopia XIV- bądź XV-wiecznej rzeźby świętej, pochodzącej z Żagania i eksponowanej 23 listopada 1989 r. w Krzyżowej podczas Mszy Pojednania z udziałem premiera Polski Tadeusza Mazowieckiego i kanclerza Niemiec Helmuta Kohla. Na wystawie znajdziemy także m.in. reprodukcje miniatur z „Kodeksu lubińskiego”, obrazujących legendę o św. Jadwidze.

Kodeks powstał dzięki brzeskiemu księciu Ludwikowi I – prapraprawnukowi Jadwigi, który gorliwie propagował jej kult. Legenda została spisana na jego zlecenie w 1353 r. przez Mikołaja Pruzię, a stało się to w ramach przygotowań do 100. rocznicy kanonizacji patronki Śląska, przypadającej w 1367 r. Książę podkreślał znaczenie własnego rodu przez fakt, że wśród jego przodków była słynna księżna. Przez długi czas cenny kodeks znajdował się w Brzegu – najpierw w kolegiacie, a potem w bibliotece Gimnazjum Piastowskiego.

– Jabłko od jabłoni pada raz bliżej, raz dalej – mówi filozoficznie Adam Boberski, pracownik muzeum, wspominając związanych z zamkiem potomków księżnej. Nawet jeśli w tym gronie bywały osoby o sławie awanturników (jak wnuk Jadwigi i Henryka, syn Henryka II Pobożnego, Bolesław II Rogatka) czy też dokonujące wyborów nie po myśli świętej babki i prababki – to darzyli ją wielką estymą. Co widać na wielu przykładach.

Z rodziną też po śmierci

– W naszej placówce mamy mnóstwo jadwiżańskich akcentów, nie tylko na nowej wystawie – zauważa pan Adam. – Znajdują się tu na przykład portrety Jadwigi i jej męża, kopia średniowiecznej nastawy ołtarzowej ze scenami z jej życia (dzieło tzw. Mistrza Tryptyku z Wielowsi z ok. 1430 r.). Henryka Brodatego z żoną i ich syna ujrzymy także na ekspozycji dawnych strojów. Jadwiga jest tu ukazana w jasnej tunice i płaszczu z lnu przetykanego srebrną nicią.

Nad losami jej rodziny porozmyślać można w zamkowych podziemiach, gdzie są prezentowane między innymi książęce sarkofagi. Znajdziemy tu wierne kopie płyt nagrobnych Henryków Brodatego i Pobożnego. Obok poważnych postaci władców spoczywających w ciszy w rycerskich zbrojach – często z pokonanymi wrogami u stóp – dostrzeżemy także pomnik… psa. – To rzeźba doga, ukochanego psa księcia Jerzego II – wyjaśnia D. Byczkowski. – Na widok wracającego do domu pana wyskoczył z radości z krużganków zamku i… nie przeżył skoku z wysokości. Książę kazał uwiecznić go w rzeźbie.

Inny pies znajduje się u stóp księcia Bolka II Świdnickiego. Był to ostatni Piast, który nie złożył hołdu lennego Janowi Luksemburskiemu, dbał o niezależność. Ukazany przy nim lew to symbol władzy, a pies – wierności. Jeśli mowa o śmierci, wspomnieć trzeba o pochówkach piastowskich, które przez długi czas odbywały się w Brzegu w kolegiacie noszącej wezwanie właśnie św. Jadwigi.

Przylegała do zamku i pełniła funkcję dworskiej świątyni. – Dziś pozostało z niej tylko prezbiterium, które służy jako kaplica – wyjaśnia D. Byczkowski. Znajdujące się tu mauzoleum było wielokrotnie plądrowane. W latach 80. dokonano uroczystego powtórnego pochówku szczątków Piastów w kryptach kaplicy św. Jadwigi. Część sarkofagów przeniesiono do zamkowych podziemi.

Śląski Wawel

Zamek Piastów Śląskich w Brzegu, przebudowany w XVI w., należy do grona obiektów, dla których ubiegano się o tytuł pomnika historii – w związku z inicjatywą, by z okazji 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości zwiększyć liczbę takich obiektów do 100. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego pozytywnie zaopiniowało kandydaturę zamku.

Ostateczna decyzja należy do prezydenta. Można się spodziewać, że jesienią tytuł taki zostanie brzeskiej rezydencji przyznany. Jak wyjaśnia D. Byczkowski, jednym z argumentów za przyznaniem zamkowi statusu pomnika historii jest jego niezwykła brama, a raczej cały budynek bramny – obok kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu najważniejszy zabytek renesansowej rzeźby architektonicznej w Polsce.

Na fasadzie przedstawiono naturalnej wielkości rzeźby Jerzego II i Barbary Brandenburskiej. Wyżej znajdują się popiersia Piastów będących władcami ziem polskich (od Piasta i Ziemowita) oraz popiersia książąt śląskich – w tym Henryka Brodatego. – Interesujące jest to, że na fasadzie ukazano władców Polski. W mieście, które nie było wówczas polskie (za czasów Jerzego II Brzeg znajdował się w państwie Habsburgów), na owej fasadzie znalazł się herb Jagiellonów (dwukrotnie powtórzony) – mówi dyrektor.

Podkreśla, że Jadwiga to postać, która łączy narody polski i niemiecki. Była Niemką, która weszła do rodu Piastów, świadomie przyjmując kulturę ludzi, wśród których przyszło jej zamieszkać. – Nie było wtedy zresztą takiego pojęcia państwa narodowego jak dziś – zauważa. Dodaje, że również para ukazana na bramie, Jerzy i Barbara, to przykład takiego spotkania różnych światów. Pierwsza żona ojca Jerzego II, czyli Fryderyka II, była siostrą Zygmunta Starego. Dla Jerzego Polska Jagiellonów – wówczas kraj tolerancji religijnej – musiała być atrakcyjna. Nieprzypadkowo zamek nawiązuje do Wawelu.

Poznaj ją bliżej

19 września w Brzegu odbędzie się otwarta dla wszystkich konferencja „Kult św. Jadwigi i Piastowie brzescy”. Podczas niej zaplanowano rozstrzygnięcie konkursów literackiego (opowiadanie) i plastycznego (malarstwo, rysunek) poświęconych patronce Śląska. Konkurs w obu kategoriach adresowany jest do dzieci i młodzieży (szkoły podstawowe i gimnazja oraz szkoły średnie).

– Nadeszło do tej pory sporo prac plastycznych, i to z całej Polski – mówi Adam Boberski. – Jak młodzi ludzie przedstawiają św. Jadwigę? Na przykład w konwencji malarstwa średniowiecznego – na jednym obrazie udziela jałmużny, pociesza skazańców w więzieniu, modli się. Bywa, że ukazują ją pośród ludzi z naszych czasów, ubranych współcześnie, chodzącą boso.

Prace literackie to na pewno szczególne wyzwanie. – Współczesna wyobraźnia jest zapewne inna niż z tamtej epoki. Interesujące, jak współczesny człowiek może rozumieć na przykład ascetyczne praktyki świętej, co może zaczerpnąć z jej postawy. Święci to zawsze tacy Boży szaleńcy – zauważa. – W epoce hedonizmu, pójścia na łatwiznę św. Jadwiga może być osobą prowokującą do różnych pytań – podkreśla D. Byczkowski. – Na pewno wzorem może być jej wrażliwość na drugiego człowieka, jej przedsiębiorczość i zapał do pomagania potrzebującym.

Prace konkursowe można przesyłać pocztą w wersji papierowej (lub przekazać osobiście) do 14 września 2018 r. na adres Muzeum Piastów Śląskich, pl. Zamkowy 1, 49-300 Brzeg.

Dostępne jest 7% treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.