Kwatedra honorowa żołnierzy wyklętych na cmentarzu Osobowickim nabiera kształtu

Mówimy bowiem o kwaterach więziennych, w których w latach 1948-1956 grzebano w ukryciu m.in. żołnierzy antykomunistycznego podziemia niepodległościowego, straconych i zmarłych w Więzieniu nr 1 przy ul. Kleczkowskiej oraz zmarłych w Więzieniu nr 2 przy ul. Sądowej we Wrocławiu.

Warto podkreślić, że do tej pory na honorowych polach, gdzie wielu Dolnoślązaków oddawało hołd żołnierzom wyklętym, zostali pochowani także kryminaliści, a nawet żołnierze Gestapo, kolaboranci z nazistowskimi Niemcami i funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa. To rodziło trudne sytuacje, bo nagrobki nie były podpisane i właściwie nie wiadomo było, przy jakim grobie stoją ci, którzy chcieli pomodlić się i uczcić pamięć bohaterów. Łącznie groby miało na tych dwóch kwaterach ponad 350 osób (pochówki w latach 1948-1956).

Z tej grupy IPN wyselekcjonował na podstawie badań 61 osób, które zostaną uhonorowane ponownym pochówkiem w odnowionej kwaterze wojennej. - W 2023 r. Instytut Pamięci Narodowej, w porozumieniu z gminą Wrocław oraz Dolnośląskim Urzędem Wojewódzkim, podjął działania, by uporządkować oba pola i stworzyć w tym miejscu kwaterę wojenną, przeznaczoną dla żołnierzy niezłomnych i innych osób, które walczyły o niepodległość Polski. Miejsce to będzie hołdem dla wszystkich, którzy oddali życie za wolność kraju. Wcześniej docierały do nas głosy osób i organizacji, którym na sercu leżał los tego miejsca - mówi Kamil Dworaczek, dyrektor wrocławskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Informuje, że w latach 2024-2025 przeprowadzono ekshumacje szczątków z części pól więziennych 81A i 120, znajdujących się przed pomnikiem Ofiar Terroru Komunistycznego 1945-1956.

Jak zapowiada, w 2026 r. planowane są ekshumacje w nieobjętej dotychczas pracami części pola 120 (tzw. ćwierćkole, w obniżeniu, na prawo od pomnika).

- Stanęły już pierwsze nagrobki z transkrypcjami. Znajdują się na nich nie tylko imiona i nazwiska, ale także ważne informacje o życiorysie bohaterów. Ma to walor edukacyjny. Oddajemy honor tym osobom, ale odzyskujemy też ich historie. Wszystko zmierza ku temu, aby we Wrocławiu powstało kolejne ważne miejsce pamięci, jedna z pierwszych kwater żołnierzy podziemia niepodległościowego - dodaje dyrektor Dworaczek.

W honorowej kwaterze wojennej, zlokalizowanej bezpośrednio przed pomnikiem, gotowa jest już część nagrobków. Pozostałe powstaną w 2026 r., po zakończeniu prac ekshumacyjnych. Wówczas odbędzie się uroczysty pogrzeb bohaterów, dla których będzie to ostatnie miejsce spoczynku. Cmentarz Osobowicki ma charakter komunalny, należy do wrocławskiego magistratu, który zapewnia, że wspiera prace IPN.

W ich wyniku część pola zostanie zwolniona i kwatera honorowa zajmie mniej miejsca. Jak zapowiadają urzędnicy, ta część cmentarza pozostanie przestrzenią bez pochówków, by cały obszar był jednolity i dawał możliwość wszystkim chętnym, by oddać się chwili zadumy nad bohaterskim losem żołnierzy wyklętych.

Instytut Pamięci Narodowej zaznacza, że prace nad kwaterą honorową cieszą się pełnym poparciem rodzin pochowanych bohaterów. - Mam nadzieję, że w przyszłym roku, po ukończeniu ostatniego etapu prac - zaplanowanego na marzec - spotkamy się jeszcze w I poł. 2026 r. na oficjalnej uroczystości pogrzebowej. Dotychczasowy koszt rewitalizacji tego miejsca wyniósł prawie 1 mln zł - podaje Joanna Sulej-Piskorz, zastępca dyrektora Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN.

Miały miejsce sytuacje, w których rodziny pochowanych w dwóch kwaterach zgłosiły się na etapie ekshumacji po szczątki swoich bliskich. - Nie były to rodziny bohaterów, ale pozostałych osób pochowanych właśnie tutaj. Ułatwiamy godny pochówek i staramy się spełnić oczekiwania tych rodzin w całym procesie przekazania szczątków. Z pełnym poszanowaniem do osoby zmarłej, jak i jej bliskich - informuje J. Sulej-Piskorz.

Szczątki pozostałych osób spoczęły w zbiorowej mogile na końcu pola 120, pochowane jednak w osobnych trumnach, tak, by jeśli po czasie zgłoszą się ich bliscy, można było bez problemu przekazać im szczątki.

- Pochówek odbył się w obecności duchownego, z pełną procedurą. Mogiła została poświęcona. Osoby wyekshumowane w przyszłym roku z tzw. ćwierćkola zostaną także w niej wkrótce pochowane. Na ćwierćkolu mamy 86 ciał, z czego 18 to bohaterowie, których wyróżnimy - mówi J. Sulej-Piskorz.

W ramach nowej koncepcji kwatery honorowej mają zostać odsłonięte tablice informujące o losach kwatery w PRL, jak i latach 90., kiedy grupa zdeterminowanych patriotów nie pozwoliła zniszczyć tego miejsca, pilnowała grobów i troszczyła się o kwatery. Krzyże pokutne, które wcześniej były charakterystycznym elementem kwatery, zostaną zachowane w formie lapidarium na cmentarzu w pobliżu kwatery honorowej.