Odnaleźć zapomnianych bohaterów

Jednym z bardziej oryginalnych działań wpisujących się w sferę edukacyjnej aktywności Instytutu Pamięci Narodowej jest projekt „Kamienie Pamięci”. Jest on swoistą kwintesencją ustawowych zapisów dotyczących misji i zadań Instytutu. Historia, pamięć, kreatywność, tożsamość są treścią, a nagrodą za wszystko jest osobista satysfakcja.

Projekt adresowany jest do młodzieży szkolnej, drużyn i zastępów harcerskich, kół naukowych, grup rekonstrukcyjnych lub kół kombatantów oraz uczestników indywidualnych - pasjonatów historii najnowszej z całej Polski.

Zadaniem uczestników tegorocznej edycji „Kamieni Pamięci” jest znalezienie bohatera, który padł ofiarą komunistycznej zbrodni sądowej w latach 1944-56, a jego czyny, a nawet miejsce pochówku miały zostać zapomniane. Koordynacja i organizacja VII edycji projektu jest zadaniem Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN we Wrocławiu. Nie jest to sytuacja przypadkowa.

- Pierwsze prace poszukiwawcze, ekshumacyjne i śledztwa historyczne dotyczyły kwater więziennych na Cmentarzu Osobowickim. To były działania, które później przerodziły się w projekt ogólnopolski - mówi Wojciech Trębacz, kierownik referatu OBEP IPN we Wrocławiu.

Tytuł obecnej edycji - "...za to, że byli Polakami..." również ma bezpośredni związek z Wrocławiem. Jest to delikatna modyfikacja słów zapisanych na kartce zostawionej w butelce „pochowanej” z Mieczysławem Bujakiem. Rodzina doprowadziła, tuż po śmierci ukochanego syna i brata, do pierwszej potajemnej ekshumacji.  Siostra napisała kartę ze słowami o bracie i umieściła ją w zalakowanej butelce. Ostatnie zdanie brzmiało: „Aresztowany dnia 10 września 1950 r. w czasie powrotu z poligonu i rozstrzelany dnia 30 sierpnia 1951 r,. za to że był Polakiem”. Butelka ta została odnaleziona w jamie grobowej podczas prac ekshumacyjnych kierowanych przez Krzysztofa Szwagrzyka w 2006 r. na wspomnianych kwaterach więziennych Cmentarza Osobowickiego.

Projekt "Kamienie Pamięci" polega na podjęciu szeregu działań - wyboru postaci, opracowania jej portfolio, upowszechnienia wiedzy o niej, zgłoszenia projektu upamiętnienia lokalnym władzom samorządowym oraz przesłania organizatorom materiałów na stronę internetową i raportu końcowego. - Wszyscy, którzy sfinalizują swoją pracę zostaną nagrodzeni "Kamieniem Pamięci", satysfakcją i dyplomem - dodaje. Dlaczego warto więc wziąć udział w projekcie? - Dla wiedzy, dla poszukiwań, dla realizacji swoich zainteresowań i dla zadowolenia z wykonania zadania. Zwycięzcami są wszyscy.

- To pierwsza edycja "Kamieni Pamięci", których skutkiem może być odnalezienie źródeł, dokumentów, materiałów jeszcze nam nieznanych, które mogą nam wskazać nieznane miejsca pochówku ofiar terroru komunistycznego W tym roku roku młodzież będzie poszukiwać miejsc, w których ukryto szczątki naszych bohaterów. Bardzo bym chciał, aby za kilka miesięcy nastąpił taki moment, że będziemy mieli przed sobą materiał, dzięki któremu będziemy mogli podjąć prace w jakiś miejscach - mówi prof. Krzysztof Szwagrzyk, pełnomocnik Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej ds. poszukiwań miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego.

Zaznacza, że w projekcie nie chodzi o prowadzenie prac archeologicznych, ani o przeszukiwanie istniejących archiwów. - Od tego są specjaliści. Chodzi o to, by przez rozmowy z osobami starszymi - świadkami historii - usłyszeć, utrwalić jakąś wiedzę o człowieku, którego już nie ma, który dostał wyrok śmierci i ten został wykonany, a potem gdzieś ukryto jego zwłoki, o zapomnianym bohaterze, który do dzisiaj nie ma swojej mogiły, a powinien ją mieć - wyjaśnia.

Prof. Szwagrzyk zaznacza również, że nigdy nie ma takiego momentu, w którym możemy powiedzieć, iż spełniamy swoją rolę edukacyjną. - Zawsze pozostają obszary powinny być przez nas ogarnięte, a z różnych powodów nie są. Młode pokolenie ma zbyt mało zajęć z historii, jest zdezorientowane polityką medialną, jest pozbawione tak naprawdę wzorców - wylicza i dodaje, że to właśnie Żołnierze Niezłomni stają się postaciami do naśladowania. - To widać w całym kraju.

Do tej chwili odbyło się 6 edycji projektu, każdy z innym podtytułem:  Znajdź Bohatera Września ’39; Sierpień ’80; Historie Żołnierzy Wyklętych; Nauczyciele Historii Prawdziwej; Żołnierze Burzy ’44 oraz Z modlitwą Ojczyźnie. Ostatnia, szósta edycja była pod wieloma względami wyjątkowa. Wzięła w niej udział rekordowa liczba grup projektowych (89), nie tylko szkolnych, część prac została przygotowana indywidualnie. Po raz pierwszy nie była koordynowana przez centralę IPN, a przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej w Białymstoku.

Regulamin konkursu i zgłoszenia na www.pamiec.pl/kamienie_pamieci. Termin zgłoszeń mija 30 stycznia.