Tradycja Żywego Kościoła cz. 5

Kod Adama

Biblia bogata jest w treści o naturze symbolicznej lub alegorycznej, w której odpowiednia interpretacja pozwala na lepsze zrozumienie treści Pisma Świętego. Powyższe rozważania o liczbie 40 w różnych konfiguracjach i wydarzeniach Historii Zbawienia bardzo jasno to pokazały. Ale aby pełniej pojąć istotę liczby 40 w okresie Wielkiego Postu i aluzji do odpuszczenia grzechów przez Boga w sakramencie chrztu świętego przyjmowanego w Wielkanoc, traktując - jak to nauczali Ojcowie Kościoła - czas postu jako formę bezpośredniego przygotowania do rytuału duchowego odrodzenia w tajemnicy Zmartwychwstania należy bliżej poznać Kod Adama.

Otóż przywoływany tu wielokrotnie liturgista karoliński Amalariusz odkrywa symbolikę imienia pierwszego człowieka, który stał się obrazem grzechu, śmierci potępienia i odrzucenia Boga. Św. Paweł w liście do Rzymian pisał: "Jeżeli bowiem przez przestępstwo jednego (Adama) śmierć zakrólowała z powodu jego jednego, to o ileż bardziej ci, którzy otrzymują obfitość łaski i daru sprawiedliwości, królować będą w życiu z powodu Jednego - Jezusa Chrystusa".

Uczony średniowiecza odwołując się do twórczości wielokrotnie przywoływanego na łamach naszych rozważań św. Augustyna ukazuje symbolikę imienia Adama, która ściśle wiąże się z wydarzeniem opisanym przez św. Jana, gdy Chrystus mówi o zburzeniu świątyni i wzniesieniu jej w przeciągu trzech dni na nowo, co jest bezpośrednią aluzją do śmierci i Zmartwychwstania. Żydzi w rozmowie z Jezusem określili czas wznoszenia świątyni jerozolimskiej przez 46 lat. Jak to zrozumieć i wyjaśnić w perspektywie historiozbawczej?

Wpierw licząc dni całego okresu Od Środy Popielcowej do Niedzieli Zmartwychwstania w sumie wychodzi 46 dni, choć oczywiście niedziele nie należą do okresu postu. Następnie Amalariusz cytując fragmenty homilii do ewangelii św. Jana autorstwa Doktora Łaski z Hippony wyjaśnia, iż imię Adam składa się z kolejnych liter oznaczających cztery kierunki świata: Anatole - wschód, Dysis - zachód, Akros - północ, Mesembria - południe. Odczytując te słowa symbolicznie należy je zrozumieć jako cały świat i całą ludzkość zjednoczoną w Chrystusie, którego ciało z kolei symbolizuje świątynia jerozolimska.

Drugą warstwę symboliczną tego imienia w traktacie Święte Obrzędy Kościoła przedstawiono przytaczając Augustyna: "W jaki więc sposób odnajdujemy tam liczbę 46? Ponieważ ciało Chrystusa było z Adama. Już zobaczcie, jaką liczbę dają te litery, a znajdziecie świątynię budowaną 46 lat. W słowie Adam jest alpha to jest jeden; jest delta, to jest cztery, masz więc pięć. Jest znowu alpha, to jest jeden, masz sześć. Jest w tym słowie "mi", to jest czterdzieści sześć”.

Koncepcja symboliczna św. Izydora w rycie mozarabskim

W popraedniej części naszych rozważań przybliżaliśmy praktykę Wielkiego Postu w hiszpańsko - wizygockiej liturgii mozarabskiej, której opis i znaczenie szeroko komentował w traktacie "De ecclesiasticis officiis" ostatni Ojciec Kościoła Zachodniego, św. Izydor z Sewilli. Również on poświęcił się analizie symboliki liczby dni okresu Wielkiego Postu. Jak przystało na encyklopedystę i kompilatora, św. Izydor interesujący nas rozdział pracy oparł na liście św. Augustyna do Januarego i na dziele św. Jana Kasjana (ok. 360-435) "Rozmowy z Ojcami" (org. Collationes), które przytoczył niemalże w całości.

Pod wpływem Ojców i Mistrzów teologii i duchowości chrześcijańskiej przedstawia bardzo oryginalną koncepcję interpretacyjną liczby dni Wielkiego Postu. Z pism Kasjana prowadzącego rozmowy z mnichami egipskimi usunął słowo sobota jako dzień, w którym w jego środowisku się pości pozostawiając dalszą monastyczną wykładnię bez zmian. Stąd, aby zrozumieć o co chodziło Izydorowi należy oprzeć się na przemyśleniach Ojców Pustyni.

Z dzieł Jana Kasjana wynika, że punktem wyjścia jest przyjęcie czasu Wielkiego Postu jako swoistej dziesięciny z rocznego życia człowieka składanej dla Boga. Z ówczesnej chronologii wynikało, że jeśli sumę wszystkich dni roku podzieli się przez liczbę dziesięć otrzyma się liczbę 36. A z okresu ówczesnego Wielkiego Postu odliczy się liczbę przypadających wtedy niedziel w które się nie pości uzyska się taką samą liczbę 35. Do niej zaś dodając postny dzień wigilijny (Wielka Sobota) przedłużony do piania koguta i świtania w niedzielę (Rozpoczęcie świętowania Zmartwychwstania Pańskiego) otrzyma się wynik 36 dni.

Izydor przytacza jako podsumowanie tych rozważań następujący cytat z dzieł św. Jana Kasjana odnoszący się do dni trwania Wielkiego Postu: "Przełożeni Kościoła ustanowili je zapewne dla tych, którzy są przez cały rok uwikłani w rozkosze i sprawy świeckie, aby przynajmniej w te dni musieli mieć czas wolny dla Pana i ofiarowali Panu chociażby tę dziesięcinę z dni życia swego, któreby w przeciwnym razie byli wszystkie sami pożarli jak jakieś owoce" (cyt. za: M. Kordel, Liturgia Mozarabska, Kraków 1935).