Zgodnie z przyjętymi w Kościele normami, okres Wielkiego Postu rozpoczyna się w Środę Popielcową i trwa do Wielkiego Czwartku, gdy wieczorną Mszą św. Wieczerzy Pańskiej zaczyna się obchód Triduum Paschalnego. Przypomina o tym List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu świąt paschalnych wydany przez Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów w 1988 roku. Ten czas trwa 40 dni i najczęściej kojarzy się z okresem jaki spędził po swoim chrzcie na pustyni Chrystus. Tak można najczęściej wyczytać w informacjach o tym okresie. I z pewnością jest to prawdą, nie mniej jednak liczba 40 i jej znaczenie zarówno w Biblii, oraz teologii żydowskiej i chrześcijańskiej jest zdecydowanie większe i bogatsze w treść. Poznając jej symbolikę możemy otworzyć się na nową rzeczywistość czasu postu i lepiej zrozumiemy zainteresowanie teologów i wiernych, czy sens tej wielowiekowej praktyki religijnej.

Czytaj także:

• Tradycja Żywego Kościoła cz. 1,
• Tradycja Żywego Kościoła cz. 2,
• Tradycja Żywego Kościoła cz. 3,
• Tradycja Żywego Kościoła cz. 4.

Biblijne obrazy symbolu liczby 40

Pierwsze znaczenie tej liczby można wychwycić w Biblii wczytując się w opowieść o potopie i Arce Noego. Ten obraz oczyszczenia z grzechu i nieprawości ludzkość trwający 40 dni i nocy stał się figurą sakramentu chrztu świętego, który po okresie pokuty i postu przyjmowany był i jest często do dnia dzisiejszego podczas świąt paschalnych.

Drugim tekstem-bardzo ważnym dla rozumienia okresu Wielkiego Postu i długości jego trwania jest wędrówka Narodu Izraela prowadzonego przez Mojżesza z Egiptu do Ziemi Obiecanej przez 40 lat po pustyni. Teksty te w wybitny sposób ukazują zmaganie się ludzkości z grzechem, pokusą i słabościami. Historia wędrówki Izraelitów stała się wyrazem dziejów religijnych człowieka, który pielgrzymując przez życie zbliża się do Osobowego Sacrum jak i niejednokrotnie odchodzi od Boga. Biblijne księgi wskazują też na zaufanie wobec Boga, Jego opatrzność i troskę o Naród Wybrany. Spełnienie obietnic złożonych przez Boga Abrahamowi. Wydarzenia te od wielu wieków aktualizowane są w liturgii Wigilii Paschalnej do której prowadzi wiernych czas Wielkiego Postu.

Czterdzieści dni i nocy pościł Mojżesz na pustyni zanim otrzymał tablice Dekalogu o czym wspomina Księga Wyjścia.

Zgodnie z Prawem Mojżeszowym kobieta po porodzie syna pozostawała nieczysta przez 40 dni a następnie w obecności kapłana dostępowała rytualnego oczyszczenia. Doświadczyła tego Maryja po urodzeniu Jezusa, co świętujemy każdego roku w dniu 2 lutego, celebrując święto Ofiarowania Pańskiego, a dawniej Oczyszczenia NMP.

Wielcy Królowie Izraela: Dawid i jego syn Salomon rządzili królestwem po 40 lat każdy.

Kolejnym przykładem wykorzystania motywu liczby 40 jako czasu trwania okresu przygotowania do Wielkanocnego spotkania ze Zmartwychwstałym jest biblijne opowiadanie o Eliaszu, który z rozkazu Boga udaje się na górę Horeb co trwało także 40 dni i nocy. A następnie doświadczył obecności Boga, usłyszał Jego głos przez co mógł osobiście przeżyć spotkanie z Sacrum.

Prorok Jonasz przez okres 40 dni głosił wezwanie do nawrócenia się mieszkańców Niniwy.

Tradycja Karolińska

Na ciekawe znaczenie omawianej liczby wskazuje w alegorycznej wykładni rytuałów Kościoła jeden z najwybitniejszych liturgistów, teologów i uczonych doby karolińskiej Amalariusz z Metzu (zm. 850 r.). Ten uczeń Wielkiego Mistrza Alkuina (l. 730-804)- doradcy cesarza Karola Wielkiego, naukowca i mnicha anglosaskiego, odszukuje liczbę 40 w analizie "genealogii Chrystusa" u św. Mateusza i nadaje jej nowe znaczenie symboliczne.

Swoje rozważania opiera na dziele św. Augustyna: "O zgodności Ewangelistów" Doktor Łaski, jak nazwano Augustyna, pisze, że ewangelista wymienia łańcuch 40 pokoleń, i że: "Ta liczba zaś oznacza ów czas, w którym potrzeba, aby w tym świecie i w tym życiu, rządził nami Chrystus, stosując pracowite karcenie, którym Bóg - jak napisano - chłoszcze tego, kogo za syna przyjmuje" (cyt. za: Amalarisz z Metzu, Święte Obrzędy Kościoła, Lublin 2016).

W dalszej części swoich rozważań średniowieczny teolog liturgii ukazuje różne znaczenia omawianej liczby i jej symbolicznego znaczenia w kontekście Wielkiego Postu opartego na bardziej lub mniej dostrzegalnych motywach Pisma Świętego. W swoim traktacie o liturgii pisze: "Tak więc ta liczba to symbol pełnego trudu obecnego czasu, w którym pozostając w karności Króla-Chrystusa, zmagamy się przeciwko diabłu. Post czterdziestodniowy, to znaczy uniżenie duszy, został uświęcony przez Prawo i Proroków - Mojżesza i Eliasza, którzy pościli czterdzieści dni i przez Ewangelię - przez post samego Pana".

Amalariusz odnosi Post Chrystusa na pustyni i pokusy szatańskie do zapowiedzi naszego kuszenia przez złego ducha w doczesnym czasie. To właśnie ten motyw biblijny najprawdopodobniej posłużył Kościołowi aleksandryjskiemu do wprowadzenia na przełomie III/IV wieku praktyki 40 dniowego postu wśród wiernych nie tyle jako czasu przygotowania do Wielkanocy, co jako aktualizowanie wydarzeń ewangelijnych w przeżywaniu praktyk religijnych.

Na interesującą interpretację liczby 40 w odniesieniu do postu przed Wielkanocą kieruje św. Ireneusz z Lyonu (zm. ok. 202 roku). Otóż ten Ojciec Kościoła - nazwany przez Benedykta XVI: "Pierwszym wielkim teologiem Kościoła, który stworzył teologię systematyczną" (Benedykt XVI, Ojcowie Kościoła od Klemensa Rzymskiego do Augustyna, Poznań 2008) - w liście do papieża św. Wiktora I (pontyfikat w l. 189-198/199) krytykuje działanie Stolicy Apostolskiej wobec biskupów wschodnich nakazującej obchód Wielkanocy na wzór tradycji rzymskiej - w niedzielę przypadającą po pierwszej wiosennej pełni księżyca. W tekście tym zauważa, że znana jest praktyka 40 godzinnego postu mającego nawiązywać do czasu jaki w grobie po śmierci spędził Chrystus.

Wyliczając w dalszej części okres trwania postu Amalariusz zauważył, iż wynosił on od pierwszej niedzieli Wielkiego Postu do Wielkanocy ogółem 42 dni, którą to liczbę także symboliczne zinterpretował jako ilość postojów i obozowisk Izraelitów po przejściu morza czerwonego do wejścia do Ziemi Obiecanej, przy czym przejście przez morze uznaje za figurę i rodzaj chrztu.

W tym konkretnym przypadku opierał się na świadectwie jakim jest list św. Hieronima (ok. 347-420) napisany w Betlejem przed 400 roku do św. Fabioli zwany Księgą Egzegetyczną. W dziele tym wyczerpująco przedstawił całą wędrówkę Narodu Wybranego. Opisał wszystkie postoje próbując wyjaśnić ich nazwy geograficzne i pochodzenie. Ukazuje rozgrywające się tam wydarzenia biblijne, oraz przedstawia duchowe wnioski i wskazania dla chrześcijanina odwołując się do Nowego Testamentu szukając korelacji. Zauważył także, że liczba 42 występuje w "Genealogii Chrystusa" wraz z dwukrotnie liczonym Jechoniaszem i Chrystusem.