Wrocławski

Najnowsze Wydania

Dzieje trzech Biblii i "krzyże tłumaczy"

Z okazji tegorocznych jubileuszy Biblii Tysiąclecia, Biblii poznańskiej i Biblii warszawskiej Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu organizuje konferencję o Biblii w języku polskim w XX i XXI wieku. W trakcie jej trwania odbędzie się ciekawa debata - ukazująca wyzwania stojące przed tłumaczami świętych tekstów.

Ks. prof. Rajmund Pietkiewicz z księgami Biblii świętującymi swoje jubileusze. Agata Combik /Foto Gość

W 2025 roku przypada 60. rocznica pierwszego wydania Biblii Tysiąclecia, mija ponadto 50 lat od wydania Biblii poznańskiej oraz Biblii warszawskiej. PWT we Wrocławiu zaprasza z tej okazji na konferencję naukową „Biblia w języku polskim w XX i XXI wieku. Historia – strategie translatorskie – edytorstwo – znaczenie”. Odbędzie się ona 9 i 10 grudnia.

Program dostępny jest na pwt.wroc.pl.

Biblia Tysiąclecia ukazała się 2 sierpnia 1965 roku, a jej nazwa nawiązuje do zbliżającego się wówczas Milenium Chrztu Polski. Jest owocem projektu realizowanego przez opactwo tynieckie wspólnie z Wydawnictwem Pallottinum (redaktorem naukowym został benedyktyn o. Augustyn Jankowski). Słyszymy ją w czasie liturgii w naszych kościołach.

Biblia poznańska w całości została udostępniona w 1975 r. (jej kolejne tomy ukazywały się od 1973 do 1975 r.). To owoc kontynuacji inicjatywy podjętej już w 1937 r. Doprowadziło ją po wojnie do końca Wydawnictwo św. Wojciecha w Poznaniu, m.in. dzięki staraniom ks. prof. Aleksego Klawka. Biblia poznańska, opatrzona obszernymi komentarzami, jest bardzo wysoko oceniana pod względem merytorycznym, językowym.

Biblia warszawska – przygotowana przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne w Warszawie, przy współpracy Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej – wydana została 4 września 1975 r. Ma swoje źródło również w czasach przedwojennych. Jak podkreślają także katoliccy bibliści, jest to wierny przekład – cenny dla wszystkich chrześcijan (choć nie zawiera ksiąg deuterokanonicznych, które protestanci nie uznali za natchnione, ale jej 18. wydanie, z 1990 r., zostało poszerzone o te księgi – zaczerpnięte z Biblii Tysiąclecia).

– Przekłady Biblii są jakby kwintesencją współczesnej biblistyki. Studiujemy języki, uczymy się, piszemy prace egzegetyczne, ale to musi „trafić do ludzi”. Praca biblistów w największym stopniu dociera do nich w postaci przekładów Pisma Świętego na ich ojczysty język, a także dzięki przygotowywanym komentarzom – mówi ks. prof. Rajmund Pietkiewicz, organizator konferencji.

Umożliwi ona poznanie dziejów i okoliczności powstawania kolejnych tłumaczeń Pisma św., przybliży różne wyzwania i wybory językowe, edytorskie. Szczególnie interesująco zapowiada się debata pod hasłem „Cruces Interpretum. Teksty biblijne trudne do tłumaczenia”. Organizowana w ramach konferencji, odbędzie się 9 grudnia o 17.30 w auli PWT. Wezmą w niej udział ks. prof. dr hab. Henryk Witczyk (KUL), ks. prof. dr hab. Mirosław Wróbel (KUL), ks. dr hab. Wojciech Węgrzyniak (UPJPII), dr hab. Kalina Wojciechowska (ChAT) i inni bibliści.

– Każdy z nich przedstawi jakiś jeden werset, jedno miejsce w Biblii trudne do tłumaczenia albo pokaże, że na podstawie jego badań naukowych można by było zaproponować inny niż dotychczasowe przekład tego wersetu. Po wystąpieniach uczestników panelu, będzie możliwość zadawania biblistom pytań, otworzy się przestrzeń debaty na temat pojawiających się w języku polskim kolejnych przekładów – wyjaśnia ks. Pietkiewicz.

*

Konferencja przypomni kontekst narodzin trzech „Biblii-jubilatek”: W XIX, XX wieku coraz bardziej dostrzegalna była potrzeba dokonania nowego przekładu, z języków oryginalnych, uwzględniającego najnowsze osiągnięcia biblistyki chrześcijańskiej. Zarówno katolicy, jak i protestanci, rozpoczęli prace nad takimi przekładami już przed II wojną światową, ale nie udało się w całości dokończyć dzieła przed jej wybuchem. Potem wojenna zawierucha zniweczyła część wysiłków – przykładowo, w Powstaniu Warszawskim spłonęły dokonane już tłumaczenia ksiąg prorockich, dzieło ewangelickiego ks. Jana Szerudy. Poniosło wówczas śmierć wielu znamienitych biblistów.

W czasie konferencji wysłuchać będzie można świadków rodzenia się owych pierwszych wydań trzech Biblii-jubilatek (także nagranych wspomnień osób już nie żyjących), przedstawicieli wydawnictw „stojących” za owymi projektami.

– To jest wielka historia, chwilami niewątpliwie trzymająca w napięciu, pełna zwrotów akcji. Chcemy ją uczcić, przypomnieć – mówi ks. Rajmund Pietkiewicz.

Już same dzieje Biblii Tysiąclecia (której w całości poświęcona jest jedna z sesji, drugiego dnia konferencji), są niezwykle barwne. Jej pierwsze wydanie oskarżane było o „tysiące błędów”. Drugie pojawiło się w 1971 r. W czasie, kiedy przygotowywane było trzecie już wydanie, zapadła decyzja o użyciu Biblii Tysiąclecia w polskim lekcjonarzu (w efekcie trafił do niego tekst będący obrazem etapu „przejściowego” – pomiędzy drugim a trzecim wydaniem…). Obecne funkcjonuje piąte wydanie (od 2000 r.), ale trwają prace nad szóstym. W czasie konferencji opowie o nim m.in. ksiądz profesor Henryk Witczyk (KUL).

Nie braknie spojrzenia na inne, również biblijne zagadnienia – choćby na dzieło rabina Izaaka Cylkowa, dokonania Romana Brandstaettera, przekład Tory ks. prof. Waldemara Chrostowskiego, na zagadnienia związane z przekładami dynamicznymi, obecnością Pisma św. w przestrzeni wirtualnej. Pojawi się temat tłumaczeń Świadków Jehowy, zagadnienia związane z Biblią lubelską, Biblią Paulistów, przekładami Księgi Koheleta, ale i… twórczością memową. Całość zakończy prezentacja badań dotyczących czytelnictwa Biblii w Polsce.

W czasie konferencji będzie można zrozumieć, wśród jakich trudów, wyzwań rodzą się nowe przekłady. To kwestia wysiłku biblistów, trudnych okoliczności historycznych, skomplikowanych zagadnień naukowych, ale i organizacyjnych; współdziałania, ale i pewnych napięć, jakie czasem rodzą się pomiędzy różnymi środowiskami podejmującymi translatorskie inicjatywy, kolejnych poprawek, udoskonaleń. Czasem owe napięcia i głosy krytyki uruchamiają zresztą pozytywne procesy. Okazują się konstruktywne i ostatecznie przyczyniają się do pomnożenia bogactwa spojrzeń na słowo Boże, możliwość jego zrozumienia, dalszego odkrywania.