Św. Bazyli o poście

Nauczanie wielkich autorytetów Kościoła wschodniego zachowane w traktatach teologicznych i homiliach staje się nie tylko uzupełnieniem refleksji nad omawianym zagadnieniem praktyki postnej, ale stanowi istotne źródło i fundament skodyfikowanych norm dyscyplinarnych w Kościele wobec wszystkich wiernych czy w ośrodkach monastycznych całkowicie poświęconych Bogu. W związku z tym nie sposób jest tu pominąć postać św. Bazylego Wielkiego (329-279), Doktora Kościoła, arcybiskupa Cezarei, ale także mnicha, nazwanego przez papieża Benedykta XVI na podstawie wschodnich tekstów liturgicznych, "Luminarzem Kościoła".

Oprócz teologicznego dziedzictwa tego "Ojca Kapadockiego" warto wspomnieć o jego dwóch regułach zakonnych (w sensie ścisłym nie były to ustawy organizujące życie mnichów, a raczej komentarz do Biblii w formie pytań zadawanych przez ucznia i odpowiedzi udzielanych przez mistrza) i zbiorze wielu kazań. To właśnie wśród nich odnajdujemy także te, które omawiają znaczenie Wielkiego Postu.

W Regule krótszej św. Bazyli wyjaśnia na wstępie, że post rozumiany jako czasowe wstrzymanie się od spożywania posiłku nie może być praktykowany jako własne działanie, a jedynie za zgodą i błogosławieństwem przełożonego klasztoru i Ojca Duchownego. W dalszej części nakazuje zachować porządek we wspólnocie, polegający na tym by: "Pokarmu zaś w ten czas z drugimi zażywać ma kiedy potrzeba, a pościć, kiedy należy" (cyt. za: Summariusz regul swietego oyca naszego Bazylego wielkiego, Typografia w Poczajowie 1751). Św. Bazyli przestrzega także, przed wywyższaniem się, jeśli ktoś chciałby pościć więcej od innych braci zakonnych, a taką ostrzejszą praktykę postną należy przedstawić przełożonym i dostosować się do ich decyzji.

Wielki Ojciec i Doktor Kapadocki w swoim kaznodziejstwie mówi o tym, że post jest lekarstwem na chorobę duszy jaką jest grzech. Wzywa do szacunku wobec praktyki postnej odwołując się do jego dawnej genezy: "Wszystko co odznacza się dawnością, jest czcigodne. Szanuj siwiznę postu. Jest on rówieśnikiem pierwszych ludzi; przepisany został w raju. Pierwszy nakaz postu otrzymał Adam. (...) Lecz niech nasza mowa, przechodząc starodawność postu, kroczy ku historii i przedstawi, jak wszyscy święci, otrzymawszy go jakby w spadku po ojcach, strzegli go tak, że ojciec przekazywał go synowi; stąd przez nieprzerwaną tradycję nabytek ten zachował się dla nas".

Oprócz znaczenia ascetycznego i pokutnego praktyki postnej, oraz jej historycznej genezy uświęconej tradycją do której słuchacze byli przyzwyczajeni i którą żyli w swoich środowiskach rodzinnych czy społecznych na Bliskim Wschodzie, św. Bazyli nie zapomina również o wymiarze mistagogicznym postu i jego znaczenia jako przygotowania do przeżywania liturgii: "On [post] odpiera pokusy, on namaszcza do pobożności. Nazyrejczyka uświęca, wydoskonala na kapłana. Niemożliwą bowiem jest rzeczą, ażeby bez postu ośmielić się przystąpić do świętego obrzędu, nie tylko w mistycznym i prawdziwym nabożeństwie dzisiejszym, ale także w tym, które odprawiano w zapowiadających je figurach według prawa" (cyt. za: św. Bazyli Wielki, Wybór Homilij i Kazań, Kraków 1947).