Księga Rodzaju w pigułce
O pierwotnej harmonii i dramacie zła, o powracaniu do raju i o Bożym błogosławieństwie, perspektywie ziemi obiecanej i królestwa oraz o Chrystusie, w którym spełniają się wszystkie obietnice, mówił ks. prof. Rajmund Pietkiewicz w ramach kursu biblijnego w parafii pw. NMP Bolesnej przy ul. Tatarakowej.
Dlaczego w Księdze Rodzaju znajdują się dwa opisy stworzenia człowieka wyraźnie się różniące? - To nie tak, że umieszczono je tuż obok siebie, nie zauważając rozbieżności. Chodzi o coś innego. Autorowi natchnionemu nie przyświecała chęć odtworzenia scenariusza wydarzeń, ich dokładnej kolejności. To zły klucz hermeneutyczny do czytania tych tekstów - wyjaśnił ks. Pietkiewicz.
Jak tłumaczył, przyjmuje się, że kiedy powstała pierwsza, kapłańska redakcja Pięcioksięgu (zawierająca pierwszy opis stworzenia człowieka), okazało się, że krążą jeszcze inne teksty dotyczące tego tematu. - Zostały dołączone w czasach perskich czy nawet helleńskich. Miały inną formę, gatunek literacki, a nawet inny "scenariusz", ale zawarty był w nich ten sam przekaz teologiczny, te same idee. To o nie chodzi w tych tekstach - zaznaczył.
Jakie są to idee, zawarte w obu opisach stworzenia człowieka? I w pierwszym (ukazującym stworzenie człowieka szóstego dnia), i w drugim (ukazującym "lepienie" człowieka z ziemi) mowa jest o Bogu, który jest jeden. Choć Biblia wykorzystuje obrazy, środki literackie dostępne także w pozabiblijnych tekstach, np. sumeryjskich, to różni się od nich monoteizmem.
Bóg jest w Piśmie Świętym jeden. Jest źródłem mądrości. W sposób mądry i harmonijny stworzył wszechświat. Biblia mówi o początkowej harmonii między Bogiem, światem, człowiekiem, o Stwórcy, który jest wszechmogący, nieskończenie dobry. Dobry jest także stworzony przez Niego świat. Nie jest on Bogiem, jak w wielu panteistycznych wierzeniach.
Mówi o człowieku, który jest koroną stworzenia - co opowiedziane jest w obu opisach, ale za pomocą różnych środków literackich. Zgodnie z jednym biblijnym tekstem, człowiek jest stworzony na końcu - niczym główny aktor, wkraczający na starannie przygotowaną wcześniej scenę. Zgodnie z drugim opisem, stworzony jest na początku i wszystko "kręci się wokół niego". Jest przedstawiony jako istota z pogranicza świata duchowego i materialnego, zaproszona do tego, by kontynuować stwórcze dzieło Boga (panuje nad stworzeniami, strzeże ogrodu).
Pismo Święte ukazuje człowieka jako istniejącego w dwóch postaciach - jako mężczyznę, stworzonego jako pierwszego, i jako kobietę. Są sobie równi, ale różni, wobec siebie komplementarni.
Biblia mówi o tym, że Bóg stworzył świat jako dobry. Nie stworzył zła. Księga Rodzaju opowiada, jak człowiek mu uległ, ale nie tłumaczy, skąd w ogóle się wzięło zło (jest to potem dedukowane m.in. przez ojców Kościoła). Ukazuje je pod postacią węża, który ludziom Bliskiego Wschodu mógł kojarzyć się z podstępnym złem czyhającym na człowieka.
Posługuje się obrazem dwóch drzew. Obraz drzewa życia, którego owoce wiązały się z nieśmiertelnością, był obecny w różnych ówczesnych kulturach, natomiast drzewo poznania dobra i zła jest charakterystyczne tylko dla Biblii. Złamanie zakazu można rozumieć jako próbę sięgnięcia po wszechwiedzę - właściwą jedynie Bogu, chęć decydowania, co dobre, co złe.
Zły duch doprowadził człowieka do przekroczenia granic, które stworzenie powinno respektować, podważając w nim przekonanie o miłości Boga, zaufanie do Niego. Kiedy ludzie sięgają po "zakazany owoc", pryska dotychczasowa harmonia między człowiekiem a Bogiem, człowiekiem a światem, a także pomiędzy ludźmi - między nich wchodzą oskarżenia, mężczyzna zaczyna panować nad kobietą, pojawiają się cierpienia, ból, trud pracy, śmierć.
Od razu jednak, tuż po upadku, Bóg wyciąga rękę do człowieka. Zapowiada (w Rdz 3,15) potomstwo niewiasty, które pokona zło. Szersze spojrzenie na biblijne treści pozwala dostrzec tu zapowiedź Chrystusa, a w Maryi widzieć "nową Ewę". Jak od kobiety zaczął się upadek, tak od niej zacznie się dzieło zbawienia.
Kolejne rozdziały Księgi Rodzaju ukazują z jednej strony rozszerzanie się zła (Kain i Abel oraz inne postacie), z drugiej - Boże wysiłki, by to zło niwelować. Wśród Bożych interwencji jest wydarzenie potopu, jakby "zmycie", "wyczyszczenie" zła. Jest to zapowiedź chrztu, nowego stworzenia (nawet gołębica wypuszczona przez Noego może przypominać gołębicę unoszącą się nad Jezusem przyjmującym chrzest w Jordanie).
Po potopie ludzie jednak znów ulegają złu, czego przykładem jest m.in. budowa wieży Babel, przypominającej starożytne wieże z pogańskimi świątyniami na szczycie. To obraz pychy, chęci bycia jak Bóg, co prowadzi do pomieszania języków, zniszczenia relacji międzyludzkich.
Pierwsza część Księgi Rodzaju to prehistoria (Rdz 1-11,26), ukazująca początki zła w świecie, mówiąca, że świat potrzebuje zbawienia; druga część (Rdz 11,27-50,26) to już historia patriarchów, ukazująca początki narodu wybranego, zapowiedź błogosławieństwa, przybycie do Egiptu.
Prelegent ukazał prawdopodobne ramy czasowe opisywanych tu wydarzeń, a także powtarzające się idee. Wśród nich jest temat powrotu do rajskiego ogrodu. Po grzechu człowiek zostaje wygnany z obfitującego w wodę Edenu do suchej ziemi, z której został ulepiony. Później w Ogrodzie Oliwnym Jezus stoczy duchową walkę (przypominającą trud uprawy dzikiego ogrodu), zostanie pochowany w ogrodzie i tam zmartwychwstanie, a Apokalipsa kończy się "ogrodową" wizją powrotu do raju.
Kolejne idee to idea błogosławieństwa (utraconego po grzechu, obiecywanego kolejnym patriarchom - poprzez zapowiedzi dania ziemi i potomstwa, dostępnego dla wszystkich w Chrystusie, poprzez wiarę na wzór Abrahama).
Mówił o znaczeniu biblijnych genealogii, z których wyłania się linia prowadząca ostatecznie do Jezusa Chrystusa, "syna Dawida, syna Abrahama" (Mt), o idei królowania, królestwa, również prowadzącej ku Niemu, o idei ziemi - ziemi obiecanej, zyskiwanej i traconej, celu pragnień i wędrówek. Ostateczną "ziemią obiecaną" jest niebo i wieczne szczęście. Ta perspektywa, spełnienie wszelkich pragnień, marzeń i obietnic, ma swoje korzenie już tam - w pierwszej biblijnej księdze i przekazach powstających w odległej przeszłości.
O Księdze Rodzaju zobacz także:
