Tradycja Żywego Kościoła cz. 4

W ostatniej części przybliżaliśmy praktykę postu przede wszystkim w tradycji wschodniego chrześcijaństwa. Analiza zachowanych źródeł pochodzenia starożytnego wskazała, że głównymi ośrodkami praktykowania postu były przede wszystkim klasztory, cenobia, oraz życie Ojców Pustyni. Monastycyzm według reguł świętych Pachomiusza i Bazylego przechował zwyczaje postne zarówno w stosunku do okresu liturgicznego jakim był Wielki Post, będący czasem przygotowania do świąt paschalnych, jak i do innych dni związanych z wydarzeniami przeżywania Męki Pańskiej.

Czytaj także:

• Tradycja Żywego Kościoła cz. 1,
• Tradycja Żywego Kościoła cz. 2,
• Tradycja Żywego Kościoła cz. 3.

Zachowanie zasady równowagi i harmonii do czego zachęcał swoich mnichów św. Benedykt z Nursji (480-547) wymaga byśmy poświecili niniejsze rozważania postnej tradycji Kościoła rzymskiego, na rozwój której miały także przeważający wpływ zakony i nauczanie mistrzów teologii zachodniej. Jest to o tyle istotne, gdyż w dużym stopniu to właśnie ta forma życia religijnego miała decydujące znaczenie dla rozwoju pobożności wśród wiernych, którzy organizowali swoje życie społeczne wraz z instytucjami kościelnymi.

Post w Regule św. Augustyna

Osoba św. Agustyna z Hippony (354-430) zwanego "Doktorem Łaski" jest na tyle znana i rozpowszechniona, że nie ma potrzeby specjalnie go przedstawiać i omawiać. Wielka spuścizna teologiczna i filozoficzna tego afrykańskiego biskupa do dziś ma olbrzymie znaczenie w nauce Kościoła katolickiego i w wielu aspektach jak najbardziej aktualna. Syntetycznie prawdę tę wyraził papież bł. Paweł VI w przemówieniu wygłoszonym 4 maja 1970 roku na inaugurację Instytutu Patrystycznego "Augustinianum" w Rzymie: "Można powiedzieć, że w nim nie tylko jaśnieją wszystkie przymioty Ojców, lecz że także cała starożytna myśl zawiera się w jego dziełach, z których z kolei biorą początek sposoby myślenia przenikające całą tradycję doktryny w następnych wiekach" (cyt. za: W szkole Ojców Kościoła, Kraków 2008).

Do dziedzictwa tego największego z Ojców Kościoła Łacińskiego - jak określił go w swoim nauczaniu papież Benedykt XVI - zaliczają się także dzieła określone jako Reguła św. Augustyna. To właśnie w nich zawarta jest myśl ascetyczna zawierająca przemyślenia dotyczące postu i wprowadzenie go w praktyczne życie mnicha. Wieloletnie badania nad dziełami biskupa Hippony wykazały, iż nie wszystkie teksty dotyczące organizacji życia monastycznego wyszły spod pióra Augustyna, nie mniej jednak zalicza się je do tradycji augustyńskiej.

Zgodnie z rezultatem naukowych poszukiwań można z całą pewnością stwierdzić, że oryginalną wersją reguły jest tzw. Praeceptum (Regula ad sevos Dei) skierowana do wspólnot męskich oraz Obiurgatio (Regularis informatio) - list 211. św. Augustyna skierowany do monastycznej wspólnoty żeńskiej w Hipponie. Warto w tym miejscu nakreślić tło powstania tego dzieła, gdyż zasadniczo nie było planem "Doktora Łaski" pisania specjalnej reguły dla mniszek.

Otóż św. Augustyn w stolicy swojej diecezji założył klasztor żeński, którego głównym celem było prowadzenie działalności charytatywnej. Przełożoną wspólnoty przez 25 lat była rodzona siostra Augustyna, a po jej śmierci nowa przełożona napotkała na szeroko rozumiany opór ze strony zakonnic wobec sprawowanego urzędu i kierowania wspólnotą. Wobec zaistniałych wydarzeń biskup Augustyn skierował w 423 list do klasztoru wzywając do przywrócenia porządku, siostrzanej miłości i jedności na wzór życia pierwotnego Kościoła.

Zagadnienie postu miało istotne znaczenie w monastycyzmie św. Augustyna, gdyż w zwięzłej, zawierającej 12 rozdziałów Regule, tematyka ta zawarta została na trzecim miejscu po omówieniu spraw ogólnych i rozdziale poświęconym modlitwie. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, iż kwestia postu pojmowana była przez św. Augustyna nie tylko w sensie materialnym, ale także, i można powiedzieć przede wszystkim, w wymiarze duchowym: "oczyszczenie przez umartwienie".

Wielki Doktor Kościoła znał praktyki postne zarówno mnichów egipskich jak i syryjskich, będąc w Italii zapoznał się też ze zwyczajami rzymskimi. Swoje doświadczenie wykorzystał w spisaniu Reguły, która w zakresie postu zwraca uwagę na zdrowie mnichów oraz, co jest pewną nowością, na stan społeczny z jakiego mnisi pochodzili - chodziło o ograniczenie możliwości zrażenia się tych, którzy ze względu na swoje pochodzenie żyli w bardziej wygodnych warunkach. Ze względu na chorych oraz gości klasztoru dopuszczono do spożycia mięso i wino, co nie było praktykowane w innych miejscach.

Ten wielki humanizm św. Augustyna w zakresie postu wskazywał na równowagę, rozsądek i wyrozumiałość wobec ludzkiej natury i słabości, Reguła została tak pomyślana by praktyka przeżywania postu w dużej mierze była zależna od osobistego zaangażowania i inicjatywy mnichów.